İnsan gözünün karmaşık yapısı - kör nokta ve maküladan odaklanmış ve periferik görüşe

Geçtiğimiz 500 milyon yıl içinde evrim ışığa karşı hassas basit bir noktadan inanılmaz sayıda farklı çeşitte göz oluşturdu. İyi gören yaratıklar kör olan türlere göre açık avantajlara sahip olduğu için bu durum evrimde önemli bir aşamayı oluşturdu. Araştırmacılar bu çeşitliliğin basit ilkel bir gözden mi geldiği ya da gözün bağımsız olarak farklı durumlarda mı evrimleştiği konusunda fikir ayrılığı içinde bulunuyorlar. Farklı organizmaların ihtiyaçları farklı göz türlerini oluşturdu: düz gözler, çukur gözler, iğne deliği şeklinde gözler ve insanlar da dahil olmak üzere omurgalılarda görülen merceğe sahip bileşik veya karmaşık yapılı gözler. Bu en son tür göz evrimin şimdiye kadar meydana getirdiği görüş organlarının en sofistike olanlarından biri olma özelliğine sahiptir. Göz merceğine sahip bir gözün gelişimi çevrenin hem parlak hem de keskin olarak algılanmasını sağladı. Fakat insan gözü bile bazı zayıf noktalara sahip...

Gözlerimizle birlikte çalışarak beynimiz insan gözünün karmaşık dünyasında önemli bir rol oynar. Kendini fark ettirmeden ve açıkça asgari çabayla gözümüzün zayıflıklarını dengeler. Bu ekip çalışmasının en iyi örneğidir!

Omurgalıların mercekli gözleri, yani sahip olduğumuz insan gözü de evrilirken garip bir durum gerçekleşti. Yüksek oranda sofistike, dış derinin katlanmasıyla ortaya çıkan, kabarcık şeklinde mercekli gözlere sahip mürekkep balığının aksine insan gözü (görünürde tesadüfi olacak şekilde) tamamen farklı biçimde beynin dışarı doğru büyümesiyle meydana geldi. İlk bakışta bu çok ufak bir fark gibi görülebilir ve hatta aynı boyutta bir gözün daha fazla ışık alıcı hücreye sahip olmasını sağladığı için avantajlar da sunmaktadır. Fakat garip bir biçimde ışığa karşı hassas olan hücrelerimiz retinanın çevresinde yanlış biçimde konumlandırılmış olup vücudumuzun arkasına işaret ederken sinir hücrelerimiz ışık kaynağına bakmaktadır. Bu "tersine çevrilmiş bir göze" sahip olduğumuz anlamına gelmekte olup, bu durum beynimizin gördüklerimizi doğru perspektife koymasını gerektirmektedir. Bu aynı zamanda insanlar ve tüm omurgalıların sahip olduğu, kör nokta olarak bilinen oluşumdur.

Kör nokta veya skotom, gözümüzde optik sinirin retinadan beyne geçtiği yerdir. Optik siniri oluşturan sinir hücrelerinin geçtiği hat retinada, ışığı algılayan ışık alıcı hücreler bulunmadığından görüntü meydana gelmeyen bir tür "delik" meydana getirmektedir. Retinanın görünüşte kötü olan ve görüş alanımızda kör noktayı oluşturan bu tasarımına uzmanlar tarafından tersine çevrilmiş göz adı verilmektedir. Kör nokta fovea'nın buruna doğru olan tarafında, yaklaşık 15 derece açıda bulunmaktadır. Beynimiz kör noktayı ara değer hesaplamaları yapıp çevredeki ayrıntılar, diğer gözden gelen bilgiler ve göz hareketlerinden kaynaklanan farklı görüntülerin hesaplanması sonucu görsel olarak kapattığı için sağlıklı insanlar görsel bilgideki bu eksikliği genelde fark etmezler.

Bu kör nokta hakkında ilk olarak Fransız bir doktor olan Edme Mariotte 1660 yılında yazmıştır.

1. Kör nokta                   2. Maküla
3. Optik sinir                  4. Konjonktiv
5. Kornea                       6. Göz odası
7. Gözbebeği                  8. İris
9. Lens (mercek)            10. Siliyer kas
11. Camsı cisim              12. Sklera
13. Koroid                     14. Retina

İşte böyle yapabilirsiniz:
Sol gözünüzü kapayın ve sağ gözünüzü soldaki noktaya odaklayın. Gözünüzü ekrandan nokta ve ekrandaki karelerin merkezinin arasındaki mesafenin yaklaşık iki katı kadar uzakta tutun. Şimdi başınızı yavaşça ekrandan uzaklaşacak şekilde geriye çekin. Belirli bir noktada karelerin eksik olan merkezinin "doldurulduğunu" göreceksiniz. Bu, eksik görsel bilginin beyin tarafından sağlandığı kör noktadır.

Her insan gözü, bir kör noktanın yanı sıra retinanın yüksek kaliteli odaklı görüntü sunduğu, maküla veya macula lutea olarak bilinen bir bölgeye sahiptir. Makülanın merkezi, en yüksek konik hücre yoğunluğuna sahiptir - konik hücre gözdeki iki ışık alıcı hücre türünden biridir. Küçük, merkezi çukur - fovea centralis - makülanın hemen ortasında bulunmakta olup keskin, merkezi görmemizden sorumludur.

Karanlıkta iyi görme yetisine ihtiyaç duyan hayvanlar genellikle büyük gözlere sahiptir - baykuşları, cadı makiler gibi egzotik hayvanları ve hatta kedileri aklınıza getirin. Kediler aslında göze daha fazla ışığın gelmesine izin veren, yansıtıcı bir katman içeren özel bir retinaya sahiptir. Gece avlanan hayvanların gözleri insan gözüne göre farklı bir yapıya sahiptir. Gündüz aktif olan insanlara göre gece aktif olan hayvanlar konik hücrelere göre (renk algılamadan sorumlu) çok daha fazla çubuk hücreye (parlaklığı algılamadan sorumlu) sahiptir.

Bu nedenle konik hücrelerimiz bize renkli bir görüş sağlamada önemli bir role sahiptir. Kırmızı, mavi veya yeşil ışığa, yani bunlara karşılık gelen güneş ışığının belirli dalga boylarına karşı maksimum hassasiyete sahip olan üç konik hücre türüne sahibiz. Gece vakti bu üç rengin dalga boyuna ait ışığı kaybederiz. Bunun sonucunda renk bilgisine erişimimiz kalmadığı için yalnızca çubuk hücreler aktif olur – bu nedenle her şey gri gözükür.

Her yaratığın hak ettiği göze sahip olduğunu söyleyebilirsiniz. Bir yırtıcının menüsündeki sonraki yemek olabilecek hayvanlar için tüm çevrelerini mükemmel bir biçimde görmek önemlidir. Bu nedenle tavşanlar, geyikler ve yem olabilecek diğer hayvanların gözleri kafalarının yan tarafındadır. Fakat bu durum onların derinlik ve mesafeyi değerlendirmelerini zorlaştırmaktadır.

Öne bakan gözlerimiz sayesinde derinliği ve mesafeyi mükemmel biçimde tahlil edebilmemize rağmen, büyük ihtimalle artık ihtiyaç duymadığımızdan 360 derecelik bir görüşün keyfini çıkaramamaktayız.

Kesin bir ifadeyle, bir nesneye odaklanırken aslında bu nesneye bakmadığımızı biliyor muydunuz? Retinamızdaki ışık alıcı hücreler yalnızca ışık koşullarındaki değişikliklere tepki vermektedir. Yani herhangi bir şeye baktığımız takdirde, hareketsiz görüntü kaybolmaya başlayacaktır. Fakat doğa her konuya bir çözüm bulmuştur: gözlerimiz biz fark etmeden, hem de çevrede olan biteni algılamaya devam ederken nesneye odaklanmamızı sağlamak için sürekli olarak rastgele küçük hareketlerde bulunmaktadır. Bu nedenle bir noktaya odaklansak dahi gözlerimiz sürekli olarak seğirme olarak bilinen kısa ve hızlı hareketlerde bulunmaktadır.

Periferik görme merkezi, odaklanmış görmemiz dışındaki görüşümüzün bir parçasıdır. Periferik görüşün amacı belirli bir şeye odaklanmadan önce bize bir ilk izlenim veya içerik hakkında bilgi sağlamaktır, bu bakımdan odaklı görüşümüze göre oldukça farklı çalışmaktadır. Periferik görüş, ışık alıcı hücrelerin yaklaşık olarak yalnızca yüzde 50'sine erişimi olmasına rağmen görüş alanımızın yüzde 90'ından oldukça fazlasını kapsamaktadır. Basitçe bu durum, çok daha az görsel keskinlik veya çözünürlüğe sahip olduğundan ince ayrıntıların farkına varmanın periferik görüşümüzde oldukça zor olduğu anlamına gelmektedir. Buna karşın periferik görüş hareketi algılamakta çok daha iyidir, çünkü potansiyel riskleri hızlıca belirleme kabiliyetine hala ihtiyacımız vardır.